Հայկական մանիֆեստ. Հայի ինքնությունն ու էթիկան
Այս մանիֆեստը հրահանգ է յուրաքանչյուր հայի համար՝ ինչպես սկսել վերադարձը դեպի ինքն իրեն, կանգնել ու առաջ շարժվել, ինչ անել հենց հիմա և ինչ անել հետո։ Մեր պատմության ընթացքում ոչ ոք մեզ ճանապարհ ցույց չտվեց, ոչ ոք չթողեց մեզ համար ուղղորդող ուսմունքներ. մեզ միայն խոստացան երազանքներ, ստիպեցին հավատալ օտար գաղափարախոսություններին, մոռանալով մեր իսկական ու ժամանակով փորձարկված արժեքները։ Միայն հայ ժողովրդի հերոս Գարեգին Տեր-Արությունյանն էր, որ փորձեց ցույց տալ ուղին, բայց ցավոք, չհասցրեց թողնել համակարգված գործնական խորհուրդներ։
Ոչ ոք չթողեց աշխատություն, որը կհուշեր՝ ինչ անել յուրաքանչյուր հայի, բայց փոխարենը նկարագրեցին ապագան, կոչ արեցին վրեժխնդրության կամ պարզապես անիծեցին թշնամուն։ Արժե՞ արդյոք նման գրքերը գործնական արժեք։ Յուրաքանչյուրն ինքը թող որոշի։
Մենք վերլուծեցինք մեր նախնիների դարավոր փորձը, նրանց թողած ուսմունքները, գնահատեցինք ներկա իրավիճակը և կազմեցինք գաղափարական հիմքերը, որոնք պետք է պատասխանեն հայի համար ամենակարևոր ու դժվարին հարցին, որին մեր նախնիները պատասխան չէին տվել. «Ի՞նչ անել»։
Ուստի, հիմնադրելով «Աշխարհաժողով» շարժումը, մենք հայտարարում ենք արմատներին վերադարձի, դեպի ինքներս մեզ վերադառնալու սկիզբը՝ դեպի մեր տունը, դեպի մեր բնիկ «Ես»-ը, մաքրված օտար ու հարկադրված տարրերից։
«Աշխարհաժողովը» ճանապարհ է՝ դեպի ինքնահարգանք, դեպի հավատք առ Աստված, հավատք դեպի մեր հայրենակիցը, մեր ժողովուրդը և մեր երկիրը։
Միայն հավատքը Աստծու նկատմամբ, հավատքը դեպի մեր ուժերն ու մեր գիտելիքները կարող են մեզ տալ իսկական ուժ ու վստահություն, իսկ միասին մենք կկարողանանք վերածնել կորցրած ազգային միասնական ոգին, եղբայրոջ ուսի ու քրոջ թիկունքի զգացողությունը։
Միայն ինքներս մեզ հաղթահարելով՝ կարող ենք հաղթել այն ամենը, ինչ օտար ու պարտադրված է մեր հայկական օջախին։ Միայն մեր ներսում արթնացնելով Հայկին ու Մհերին՝ կարող ենք վերակերտել հաղթանակող հայի տեսակը՝ երկրի, ծովի, երկնքի և աստվածային գագաթների տիրոջ տեսակը։
Վերադարձը սկսում ենք արժեհամակարգի վերանայումից՝ շպրտելով սպառողականության ու հարմարվողականության կուռքը պատվանդանից, փոխարենը վեր կանգնեցնելով հավատքը, փոխադարձ հարգանքը, հաղթողի ոգին, մեր մայրենի լեզվի ու ավանդույթների նկատմամբ սերն ու պաշտպանությունը՝ գիտելիքներով ու ժամանակակից տեխնոլոգիաներով ամրապնդված միասնական բռունցքով։
Ինքներս մեզ վերադարձի ճանապարհին մենք պարտավոր ենք անցնել ապաշխարության միջով և հրաժարվել հեշտ ուղիներ որոնելուց, հոգևոր ծուլությունից արթնանալուց, ինչպես նաև ինքնախաբեությունից ու միամտությունից, հատկապես՝ քաղաքական։ Մենք պետք է հրաժարվենք անպատասխանատու վերաբերմունքից մեր երկրի նկատմամբ, ստից, կեղծավոր հաճոյախոսություններից ու դատարկ գովաբանությունից, անիմաստ երկերեսանությունից, հորինված հերոսներից և մեղավոր, անիմաստ ու հետևաբար ինքնակործանող նյութական կուտակումների մոլուցքից։
Վերադարձ դեպի ինքներս մեզ անցնում է դավաճանների և քաղաքական արկածախնդիրների խիստ պատժմամբ, նրանց, ովքեր անդադար մեզ տանում են պատմական կործանման։ Վերադարձը պահանջում է կոռուպցիայի ոչնչացում և ազգային արժեքներով անսպառ սակարկության դադարեցում։ Այն պետք է իրականացվի նոր ազգային էլիտայի ձևավորմամբ, որը կարտացոլի հայ ժողովրդի իրական ձգտումներն ու մտահոգությունները։
Մենք սկսում ենք ազգային հերոսների գրքի և ազգային դավաճանների գրքի վարմանը, թողնելով պատմությանը պատմական գործիչներին, բայց չմոռանալով մեր ժամանակակիցների արարքները, քանզի եկել է ժամանակը հետևություններ անելու և անձնապես որոշումներ կայացնելու։
Արդարությամբ ապրելը հայ ժողովրդի դարավոր երազանքն է, սակայն մեր նախնիները երբեք այս հայկական երազանքի համար չեն պայքարել որպես արժեքի, այլ միայն հավատացել են դրան կամ խնդրել են այն, իսկ այդ ճանապարհին կորցրել են ամեն ինչ՝ իրենց հողերը, ուժը և հարգանքը մեր ժողովրդի նկատմամբ։ Ուստի մենք վերադառնում ենք ռազմիկի քաջության և արիության գաղափարներին, երբ մարտական մետաղի ձայնը և 21-րդ դարի ֆիդայինի արիության կոչը, անհրաժեշտության դեպքում, կրկին կդառնան մեր հիմնը։
Այսօրվանից մենք սկսում ենք ճանապարհը դեպի միասնական Հայկի ձևավորում՝ բանակ-ժողովրդի, կուսակցություն-ժողովրդի, քանզի մենք չունենք տարբեր նպատակներ ու խնդիրներ, խնդիրն ընդամենը մեկն է՝ պահպանել ֆիզիկական գոյությունը և նյութա-հոգևոր ժառանգությունը՝ հանուն Սուրբ Արարատի ստորոտին և Սուրբ Վանի ափերին համազգային ապագա մատաղի։ Եվ մենք դրան կհասնենք։
Մենք հրաժարվում ենք ինքներս մեզ հակադրելու կործանարար փիլիսոփայությունից՝ տարածաշրջանային, տոհմային, դավանաբանական, բարբառային, տոհմական, բնակության վայրով կամ դասակարգա-գույքային պատկանելությամբ բաժանումից։ Մենք այս բաժանումները թողնում ենք որպես ժողովրդական ֆոլклորի մաս և վերջակետ ենք դնում ներյազգային հակամարտություններին՝ մեկուսացնելով նրանց, ովքեր կփորձեն կրկին մեզ ներքաշել այդ անդունդը։
Մենք մեկ միասնական ժողովուրդ ենք, սակայն ժամանակավորապես բաժանված, որի ճնշող մեծամասնությունը հարկադրված ապրում է Հայրենիքից դուրս՝ դառնալով ենթաէթնոսներ և մասամբ մոռանալով մայրենին։ Սակայն մենք արթնանում ենք։
Մենք վերադառնում ենք:
«Վերադառնալ Հայրենիք և Հայրենիքը վերադարձնել կարելի է միայն հոգևոր ինքնազարգացման միջոցով»:
Սարգիս Ծատուրյանի «Հայկական երազանք» գրքից
Որոշ սահմանումներ
Էթնոս (հունարեն՝ ἔθνος — ժողովուրդ). Պատմականորեն ձևավորված համայնք՝ միավորված ավանդույթներով, լեզվով, մշակույթով, երբեմն նաև բնակության տարածքով։
Էթնոսին բնորոշ է իր ձևավորման մասին առասպելական պատկերացումների (միֆոլոգեմների) առկայությունը և էթնիկ ինքնագիտակցությունը՝ էթնոսին պատկանելության զգացումը, միասնության և միաժամանակ այլ էթնոսներից տարբերվելու գիտակցումը։
Ժողովուրդ. Լեզվական, աշխարհայացքային, մշակութային համայնք՝ հիմնված երկարատև համատեղ բնակության վրա։ Աշխարհում գոյություն ունի 2000-ից ավելի ժողովուրդ։
Ազգ. Էթնիկ համայնքներ, որոնք ձևավորվելով ցեղատոհմային կարգի ժամանակաշրջանում, իրենց զարգացման մեջ հասնում են ազգ-պետության կամ քաղաքական ազգի մակարդակին։ Ոչ բոլոր էթնիկ համայնքներն են դառնում ազգ։
Ազգություն. Պատկանելություն այս կամ այն ազգին կամ պետությանը։ Ազգությունը ազգ հասկացությունից բխող հատկանիշ է։
Մարդկություն. Էթնոսների և մշակույթների բազմազան համայնք։
Հայկական ինքնությունը
«Ծնվել որպես հայ՝ պատիվ է։ Ապրել որպես հայ՝ պայքար է։ Մեռնել որպես հայ՝ հաղթանակ է»։
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Ա Պալճյան
Հայերը Հայկական բարձրավանդակի բնիկ բնակիչներն են, Հայկի՝ Նոյի երեք որդիներից մեկի՝ Յափեթի ծոռան, հետնորդները, որի տապանը Համաշխարհային ջրհեղեղից հետո հանգրվանել է Արարատ լեռան վրա։
Հայը՝ Հայկական բարձրավանդակի բնիկ բնակիչն է (կամ նրա հետնորդը, ով իրեն նույնացնում է որպես այդպիսին), ով ընդունում է Մեծ Հայքի բոլոր 15 նահանգները (աշխարհները) և մասնակցում է հայ ժողովրդի քաղաքակրթական ընդհանրության պահպանմանն ու զարգացմանը։
Այն անձը, ով կրում է հայկական ազգանուն, նույնացնում է իրեն որպես հայ, սակայն չի տիրապետում հայերենին կամ չունի պատմական հայրենիքի և հայրենակիցների հետ կապվածության զգացում, հանդիսանում է մեր լուսավորչական շարժման հասցեատերը, որի հետ պետք է հաղորդակցվել, աշխատել համբերատար՝ որպես դեռևս ազգային ինքնագիտակցություն չգտած անհատի։
«Աշխարհաժողով» շարժումը հանդես է գալիս լեզվական, մշակութային-կրոնական, էթնիկական ինքնության պահպանման օգտին՝ դրանք դիտարկելով որպես կենսական և իմաստաստեղծ գործոններ՝ զուգահեռ քաղաքացիական ինքնության հետ, հատկապես այն հայերի համար, ովքեր ապրում են այլ երկրներում։
Հայկական ինքնությունը անբաժանելի միասնություն է էթնիկական և կրոնական ինքնությունների, ի տարբերություն, օրինակ, մահմեդական ինքնության, որտեղ կրոնականը գերակայում է ազգայինի նկատմամբ։ Մեր հայրենակցի դեպքում այս երկու ինքնությունները ներդաշնակ և հակասություններից զերծ են։
Մեր հայրենակիցը, ով ունի այլ դավանանք կամ պատկանում է քրիստոնեական այլ հարանվանություններին, մեր եղբայրն ու քույրն է, քանզի մենք բոլորս նույն նախահոր հետնորդներն ենք։
Հայ մարդու աշխարհընկալումն ու էթիկան
«Նոյի տապանը, որը հանգրվանեց Արարատի լանջին, հայերին ժառանգեց յուրահատուկ առաքելություն՝ գնահատել Ջրհեղեղից հետո պարգևված նոր կյանքը՝ անզիջում պայքարելով չարիքի և անօրինության դեմ»։ Սարգիս Ծատուրյան, «Հայկական երազանք» գրքից
Հայը աշխարհը ընկալում է որպես՝ Աստվածային Լույսի, Հողի և Ջրի մեծարում, ինչպես նաև կյանքի ամբողջականության սեր, Արարման և ստեղծագործության (արարչել) ընթացք՝ անկախ գործունեության բնույթից:
Անձնական, քրտինքով ձեռք բերված, սեփական ընկալում բարու և արդարության մասին, Ստեղծարար ու հարցեր փնտրող հայ մտքի մաքառում Արարչի հետ՝ ընդդեմ հայկական հոգու չզսպված տարերքի, Նախնիների՝ հոր ու մոր հարգանք,
Կյանք հանուն երեխաների:
Արդարության զգացում և չափի զգացողություն՝ ոչ միայն խոսքով, այլև գործով:
Անկեղծություն սեփական անձի նկատմամբ. լինել, այլ ոչ թե թվալ, էություն, այլ ոչ թե ձև:
Գործել արժանապատվության, ինքնահարգանքի, պարկեշտության, ազնվության և հավատարմության զգացումով՝ գիտակցելով պատասխանատվությունը՝ թե՛ խոսքերի, թե՛ արարքների, թե՛ ընտանիքի և թե՛ երկրի նկատմամբ:
Ձգտում ընտանեկան բարիքին և արդար վաստակած բարեկեցությանը,
Ցուցադրական-պահպանողական կուտակման և ցուցամոլ սպառման մերժում:
Հարստության ընկալում ոչ միայն նյութական, այլև փոխադարձ հարգանքի, անկեղծության, ջերմ մարդկային հարաբերությունների միասնության մեջ, որտեղ վերջիններս առաջնային են, իսկ ծախսերի դեպքում՝ ֆինանսական ներգրավվածություն հանրօգուտ ծրագրերում, կամավորական աշխատանք։
Հայը նա է, ով իր ծագումը, արժանապատվությունը և հավատքը գնահատում է ավելի, քան շահը, ով արժանապատվության ու բարեկեցության միջև ընտրում է արժանապատվությունը, իսկ հետո միայն՝ բարեկեցությունը։
Պատերազմ
«Սասունցի Դավիթ» ազգային էպոս,
Գլուխ 33 «Պատերազմ»
Ամպերից կայծակն էլ պայծառ,
Քերի Թորոսի զավակների ձեռքին
Փայլում են սրերը բոցավառ,
Իսկ Քերի Թորոսն ինքը՝ հսկա,
Հնագույն կոթողի վայելչանքով,
Ողբերգի պես արշավելով,
Ճզմում է թշնամուն ձեռքով,
Ծնկով, քարակոփ հարվածով,
Այն էլ՝ զենքով, այն էլ՝ սրով։
«Դու ի՞նչ ես, նանե՛, սրբիր արցունքը,
Ես կրկին զարթուն, կրկին զգոն,
Գնում եմ ազնիվ մենամարտով
Մելիք-Մսրային գլխատելու»։
«Սասունցի Դավիթ» ազգային էպոս,
Գլուխ 36 «Մելիքի մահը»
Մետաղը բոցավառ ճախրեց,
Իսկ Մելիքի սև ապարանքին
Թափվեց երեք գրոհի ցասում։
Կայծակ-սուրը ցրեց խավարն
Ու հնչեց որոտի գերհզոր ձայնը։
Անկախ ծննդավայրկանից, բնակության վայրից, հավատքից ու բարբառից,
Յուրաքանչյուր հայի պատիվը, պարտքն ու առաքելությունը՝
Ծառայել իր ժողովրդին, պաշտպանել նրա արժանապատվությունը,
Պահապան կանգնել նախնիների երկրին,
Հայկական հոգևոր ու նյութական ժառանգությանը։
Անվախ, ամբողջական զինված ու արդար ցասումով դիմավորել
Ամեն ոք, որ մուտք է գործում Արարատյան երկիր՝
Սրով ձեռքին ու դավադիր մտադրություններով։
Երջանկություն համարել մարտը հանուն հայրենի հողերի,
Հանուն ազգականների, երկրի պատվի և Սուրբ Արարատի։
Մարտի դաշտում երբեք չվախենալ թշնամուց՝
Նա ուժեղ է այնքան, որքան թույլ ես դու։
Երբեք ոչ մի թշնամի չի համարձակվի մարտի դուրս գալ,
Եթե իմանա քո պատրաստության ու մարտունակության մասին։
Պատերազմի որոտի մեջ՝
Քո մարտական օրհներգն ու օսաննան պետք է լինեն
Մետաղի զրնգոցը և հուժկու հարվածները՝
Որոնք բերելու են հաղթանակ,
Իսկ մարտիկի անկոտրում ոգին կվերածնվի
Նախնիների գերեզմանների մոտ՝
Համախմբված աղոթքի միջոցով,
Խարսխված հնագույն ռազմապարով։
Հիշիր՝ ամենավտանգավոր թշնամին քո ներսում է,
Հաղթիր նրան, և կհաղթես բոլորին։
Դավաճանության ու դավաճանի ոգին գալիս է նրանից, ով՝
Ժխտում է ազգային արժեքներն ու եղբայրին,
Չունի հավատք, ուժեղ կամք և արժանապատվություն,
Խեղճամիտ է, վախկոտ, անսկզբունքային,
Ավանտյուրիստ է, տգետ, գող, կաշառակեր,
Միշտ ձգտում է անարդար հարստության։
Ուշադիր եղիր, հատկապես պատերազմում.
Այդպիսի մարդիկ երբեք առջևում չեն՝ Նրանք թաքնված են, թիկունքում են, ստվերում են։
Հետևաբար՝ Հենվիր քո անձնական, գենետիկ և պատմական հիշողության վրա, Վերակենդանացրու քո բնածին ռազմի բնազդը,
Արթնացրու քո մեջ թաքնված Սպարապետ-Հսկա Հայկ Նահապետի ոգին,
Հավատա քո վառվռուն զինվորական հոտառությանը,
Նկատի առ նրբազգացությունը և հաշվենկատությունը
Քո մեջ ապրող ազնվական որսորդի,
Ազատիր Մհերին Ագռավաքարի բանտարկությունից,
Եվ հաղթանակը քոնը կլինի։
Մշտապես սովորիր բնությունից, դիտիր նրան՝ գետնի վրա ապրող կենդանիներից ու երկնքի թռչուններից, և հիշիր, որ մեր պաշտպաններն են՝ առյուծը գետնի վրա ու արծիվը երկնքում:
Ընդունիր մարտը որպես կյանքի տրամաբանական մաս ու բնական շարունակություն, քանի որ բնության մեջ ամեն ինչ կառուցված է հակադրության ու պայքարի վրա՝ բույսերում, կենդանիներում, թռչուններում, ծովային արարածներում։ Երկրագնդի վրա ամենուր տիրում է իր տարածքը պաշտպանելու բանաձևը, իսկ մենք՝ բնության մաս հանդիսանալով, պետք է պատրաստ լինենք պաշտպանության։ Ուստի դրանում ոչ մի ողբերգություն չկա՝ սա կյանքի օրենքն է։
Լինիր դիտողական ու խոհեմ, ուսումնասիրիր հասարակական ու քաղաքական կարիերա անել ձգտողների կենսագրությունները։ Կասկածելի անձանց մի թողիր ղեկավար պաշտոններ մտնել։
Տիրապետիր զենքի ու ինքնապաշտպանության միջոցներին կամ գոնե ձեռնամարտի հիմունքներին, ունեցիր ռազմական մասնագիտություն, մասնակցիր կամավոր մարզումներին ու պարտադիր հավաքներին։
Տիրապետիր առաջին բուժօգնության հմտություններին։
Հաճախիր քաղաքացիական պաշտպանության դասընթացներին ու միշտ հիշիր քո գործառույթային պարտականությունները «Х» ժամին։ Տիրապետիր ժամանակակից տեխնոլոգիաների գիտելիքներին ու կիրառմանը։
Ռազմական հրոսանքի բոցերում մի մտածիր անձնականի մասին, մի խորհիր, մի երևակայիր ու մի ենթադրիր, այլ վերածվիր միասնական բռունցքի մասնիկի, լուծվիր ու դառնար «ժողովուրդ-բանակ» կոչված միասնական մեխանիզմի մաս։ Այստեղ մենք բոլորս՝ շեփորի կանչով հավաքված, դառնում ենք ներդաշնակ մարտական օրգանիզմ, որտեղ յուրաքանչյուրն առանց զգացմունքների գիտի իր տեղը՝ անհրաժեշտության դեպքում փոխլրացնելով ու փոխարինելով միմյանց՝ կազմակերպված, գիտակցված ու մտածված հնազանդվելով հրամանատարին։
Ով չենթարկվի հրամանին՝ թշնամի է։
Ով չենթարկվի՝ դավաճան է։
Հրամանատարը հեղինակավոր, հայտնի ու հարգված է. նա մարտի դաշտում քո Առյուծն ու Արծիվն է։
Ինքնակատարելագործվիր հավատով ու բարի մտքերով.
«Աստծո անսխալ գիտելիքն ու ճանաչումը ձեռք են բերվում հավատով։ Ճանաչել Նրան՝ Նրա ստեղծած երկնքի ու երկրի միջոցով, դառնալ Նրա կամքի աշակերտն ու ուղեկիցը»։ Մեսրոպ Մաշտոց
Ձգտիր բարոյական կյանքի՝ հոգ տանելով առողջության մասին, ձեռք բերիր ֆիզիկական ու հոգևոր կատարելություն, դարձիր օրինակ ու վերածվիր խորհրդատուի։
Մշտապես աշխատիր ինքդ քեզ վրա՝ դառնալով հոգեպես ավելի ուժեղ նախնիների հիշատակի և պատմության դասերի համար, գիտակցելով օջախի, տան, երկրի, անձնական ու ազգային արժանապատվության պաշտպանության անհրաժեշտությունը։ Ի՞նչ արժեք ունես դրանք չունենալով։ Արդյո՞ք մեկը հաշվի է առնում այն ժողովուրդներին, ովքեր կորցրել են իրենց երկիրը։ Արդյո՞ք մեկը հարգել է մեր նախնիներին։
Ղեկավարվիր «հավատը գիտելիքից բարձր է» սկզբունքով, և ապա կհաղթահարես ցանկացած գիտություն։
Գործողություններում ձգտիր լինել հավասարակշռված, պահիր միշտ չափի ու տակտի զգացումը՝ զսպելու համար զգացմունքները։
Լինիր քաջ, սառնասիրտ, խոհեմ և արդար։
Կյանքի կարևոր պահերին սովորիր զսպել զգացմունքները, լինել համախմբված, գտիր քո ներսում հաշվեկշռի կետը բանականության ու զգացմունքների միջև, և ապա չես կորցնի նպատակի պարզությունը։
Մշակիր ճաշակի, ներդաշնակության եւ խոսքի գեղեցկության զգացումը, հոբբի ունեցիր, զբաղվիր ցանկացած ստեղծագործությամբ, տիրապետիր մայրենի մշակույթին, մի հրաժարվիր երազանքի թռիչքից, բայց մնա իրականությանը արմատացած։ Գտիր քո յուրահատուկ ճանապարհը երազանքին հասնելու համար եւ հիշիր, որ առաջին քայլը հենց հիմա ես անում, եւ այդ քայլը պետք է բարոյական լինի։
Ուսումնասիրիր հոգեւոր աճի համար՝ ծառայելու երկու հայրենիքներին՝ քո քաղաքացիությանը եւ նախնիներին։ Որտեղ էլ որ լինես եւ որ երկրի քաղաքացի էլ լինես, հոգ տար նախնիների եւ սերունդների երկրի մասին. անպայման կիսվիր նրա հետ քո գիտելիքներից, հմտություններից, ֆինանսական հաջողություններից եւ ուժից՝ գոնե դրանց մի փոքր մասով։
Մի կասկածիր եւ հավատա ինքդ քեզ, զարգացրու հոգու ուժը եւ ազնվամարտիկի անդրդվելի հանգստությունը։
Հիշիր, որ ցանկացած հավատ հաղթում է, եւ ցանկացած երազանք իրականանում է միայն այն ժամանակ, երբ այն նյութականանում է գործողության մեջ, ավելի լավ է՝ արդյունքում։ Եթե չհասար երազանքին, մի հուսահատվիր. դեպի այն ընթացքը մարդուն ազնվացնում է. դու արդեն նույնը չես, դու արդեն ավելի ուժեղ ես դարձել միայն նրանով, որ ոտքի կանգնեցիր եւ սկսեցիր շարժվել, իսկ յուրաքանչյուր հաջորդ քայլով դառնում ես ավելի կատարյալ։
Բնություն
«Արարիչը ամեն ինչ ստեղծեց գեղեցիկ ու բարի, որպեսզի մարդը շրջապատի գեղեցկության միջոցով ճանաչի Աստծո գեղեցկությունն ու բարին»։ Մեսրոպ Մաշտոց
Հայը պարտավոր է ապրել բնության հետ ներդաշնակ՝ արթնացնելով հայրենի հողի քնած ուժերը, քանի որ հայոց հոգու զորությունն ու կարողությունը սնվում են մայրենի հողից, ջրից ու արևից։ Լիցքավորվիր դրանցով ամեն առավոտյան արթնանալիս։
Սովորիր պարբերաբար դուրս գալ հարմարավետության գոտուց, մասնակցիր քայլարշավների, ճանաչիր հայրենի երկրի ամեն մի անկյունը՝ ամեն քարանձավ, հովիտ ու գաղտնարան, որովհետև ճակատագրական ժամին բնությունը՝ իր ռելիեֆներով ու կիրճերով, կդառնա քո բնական, հավատարիմ ու միակ վստահելի դաշնակիցը։
Նախնիների հողի կանչն ու հայկական արևի լույսը, լեռնային գետերի հայելային մաքրությունն ու անաղարտ օդը, մեգալիթներն ու հսկա լեռները, ծաղկած հովիտները, ծիրանի ոսկին ու նռան արյունը, քամիներն ու Արարատի վրա կախված աստղային երկնքի հրաշքը՝ այս ամենը մերն է, ամեն ինչ կենսատու է, հայ հոգու և ստեղծագործական ոգեշնչման աղբյուր։ Այս ամենը քո մեջ է, այս ամենը՝ մենք ենք։
Մեր խնդիրն է պահպանել բնության այս հարստությունը, որը ստացել ենք նախնիներից, և փոխանցել սերունդներին՝ առանց որևէ բան «բարելավելու» կամ աղավաղելու։
Շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը սկսիր քո տնից, մուտքից, բակից, փողոցից, քաղաքից, երկրից։ Դա պետք է դառնա կենսակերպ և քո մշակութային կոդը։
Անպայման պաշտպանիր հայրենի երկրի բուսական և կենդանական աշխարհը, հոգ տար նրա մասին:
Հայ ժողովուրդը իր երկրի և նրա բնական պաշարների սեփականատերն է: Սոցիալական արդարության սկզբունքներին համաձայն՝ հենց ժողովուրդն է վերահսկում իր երկրի բնական հարստության բաշխումը, ոչ թե օտար շահագրգիռ կողմերը: